Son derece güçlü ‘kozmik motorlar’ diyebileceğimiz kara delikler, insanların en çok merak ettiği, en gizemli kozmik cisimlerin başında geliyor …
Son derece güçlü ‘kozmik motorlar’ diyebileceğimiz kara delikler, insanların en çok merak ettiği, en gizemli kozmik cisimlerin başında geliyor. Bu son derece güçlü yapılar, maddenin güçlü yer çekimi ve manyetik alanları ile etkileşiminden kaynaklı olarak, kuasarların ve diğer aktif galaktik çekirdeklerin (AGN’ler) arkasındaki enerjiyi sağlıyor.
Teknik olarak konuşacak olursak kara deliklerin kendilerine ait bir manyetik alanı yokken, kara deliği çevreleyen yoğun plazmanın manyetik alana sahip olduğu biliniyor. Kara deliğin etrafında dönen bu plazma, içindeki yüklü parçacıklar sayesinde bir elektrik akımı ve manyetik alan oluşturuyor. Plazma akışının yönünün kendiliğinden değişmediği gerçeği ise, manyetik alanın son derece stabil olduğu anlamına geliyor. Ancak keşfedilen son bilgilere göre gökbilimciler, tüm manyetik alanını tersine çevirebilen süper kütleli bir kara deliğin varlığına dair kanıtlar bulmuş olabilir gibi gözüküyor.
Gökbilimciler, yüz milyonlarca ışık yılı uzaklıktaki bir galaksinin aniden ‘parladığını’ fark etti
Son zamanlarda gökbilimciler dünyası, manyetik alanını tersine çeviren bir kara deliğin varlığına işaret eden kanıtlar karşısında şoka uğramış durumda.
Temel olarak, bir manyetik alanı, kuzey ve güney kutbu olan basit bir mıknatısta olan manyetik alan gibi düşünülebilirsiniz. Bir manyetik ters çevirme ise, bu hayali kutbun yönünün dönmesi ve manyetik alanın yönünün değişmesi olarak tanımlanabilir. Bu etki, yıldızlar arasında oldukça yaygındır. Mesela gezegenimizin parçası olduğu Güneş Sistemi’nin ana yıldızı olan Güneş, manyetik alanını her 11 yılda bir tersine çevirir. Hatta Dünya bile birkaç yüz bin yılda bir manyetik tersinme geçirir.
Ancak bu durumun süper kütleli kara delikler için olası olmadığı düşünülüyordu. En azından şimdiye kadar. Otomatik bir gökyüzü araştırması, 2018 yılında, 239 milyon ışık yılı uzaklıktaki bir galakside ani bir değişiklik tespit etti. 1ES 1927+654 olarak bilinen gökada, görünür ışıkta eskisine göre 100 kat daha parlaktı. Keşfedilmesinden kısa bir süre sonra Swift Gözlemevi, galaksinin ışığını X-ışınları ve ultraviyole ile yakaladı. Bölgeye ilişkin arşiv gözlemleri araştırması ise galaksinin aslında 2017’nin sonlarına doğru aydınlanmaya başladığını ortaya çıkardı.
Kara deliklerin manyetik alanını tersine çevirebildiğini gösteren ilk kanıtlar
O zamanlar bu ani parlamaya neden olan şeyin, galaksinin süper kütleli kara deliğinin yakınından geçen bir yıldız olduğu düşünülüyordu. Teoride böylesine yakın bir karşılaşmanın, yıldızı parçalaması ve kara deliğin yığılma diskindeki gaz akışını bozacak bir gelgit bozulmaya yol açması gerekiyordu. Ancak söz konusu yeni çalışma, durumun bundan çok daha farklı olabileceğini gösteriyor.
Araştırma ekibi, radyodan X ışınlarına kadar tüm ışık spektrumu boyunca galaktik parlamanın gözlemlerini inceledi. Bu inceleme sırasında ekibin dikkatini çeken şeylerden birisi, X-ışınlarının yoğunluğunun çok hızlı bir şekilde düşmesiydi. X-ışınlarının genellikle yoğun manyetik alanlar içinde spiral oluşturan yüklü parçacıklar tarafından üretildiği göz önüne alındığında ise bu, akıllara kara deliğin çevresinde manyetik alanda ani bir değişiklik meydana gelmiş olabileceğini getirdi.
Bununla birlikte ekip, aynı zamanda galaksideki görünür ve ultraviyole ışık yoğunluğunun arttığını gözlemledi. Bu da kara deliğin toplanma diskinin parçalarının daha da ısındığını gösterir; ancak bu bahsetmiş olduğumuz etkilerin hiçbiri, tahmin edildiği gibi bir gelgit kesintisi olayı sonucunda yaşanması beklenen etkilerden değildir.
Eldeki verilere bakacak olursak, gökbilimciler, manyetik ters çevirme teorisinin bu duruma çok daha uygun olduğunu düşünüyor. Ekibin konuya dair yapmış olduğu açıklamalara göre, bir kara delik birikim diskinin manyetik alanında bir ters dönüş yaşanması halinde, alanın ilk olarak birikim diskinin dış kenarlarında zayıflamalar meydana gelmesi gerekiyor. Bunun sonucunda ise disk, daha verimli bir şekilde ısınabiliyor. Buna ek olarak, daha zayıf bir manyetik alan, yüklü parçacıklar tarafından daha az X-ışını üretildiği anlamına geliyor. Manyetik alanın tersine dönmesi tamamladıktan sonrasında ise disk, orijinal durumuna geri dönüyor.
Elde edilen bu kanıtlar, bir galaktik kara deliğin manyetik olarak tersine çevrilebildiğini gösteren ilk gözlemler olarak öne çıkıyor. Artık bu durumun mümkün olduğu bilinse de, ne kadar sıklıkla meydana geldiği henüz bilinmiyor. Araştırmacılar, bir galaksinin kara deliğinin manyetik alanını kaç defa tersine çevirebildiğinin anlaşılması için çok daha detaylı gözlemlerin yapılması gerektiğini ifade ediyor.
