İnsanlar Tek Eşli mi Yoksa Çok Eşli mi?

Doğada var olan pek çok canlı gibi insan türünün de temel motivasyonu ‘üremek’ ve ‘hayatta kalmak’ diyebiliriz. Tabii ki türümüz artık en klasik haliyle kendini ‘gelişmiş’ bir tür olarak tanımladığından, üreme ve hayatta kalma davranışlarını çeşitli aktivitelerle genişletti, listeye bireysel ‘amaçlarını’ ve ‘hedeflerini’ ekledi. Böylece hayvanlardan farklı olduğuna kendini ikna etti.

Fakat doğada çok eşli ve tek eşli farklı canlıların olması, aynı zamanda insanların da evrimleri boyunca her zaman tek eşli bir canlı olmayışları, modern insana hep aynı soruyu sordurdu: İnsanlar acaba gerçekten tek eşli mi, yoksa çok eşli mi? Yıllar içinde bu konuda yapılan bilimsel çalışmalar ise bu soruya maalesef tek bir yanıt veremiyor. Peki bu nasıl oluyor, bakalım.

İnsanlar tek eşli mi?

Tek eşlilik, en basit tanımı ile yalnızca bir kişi ile seks yapan ve üreyen canlılar için kullanılıyor. Sırf bu tanım bile, aslında insanların tek eşli olmadığını göstermeye yetiyor. Çünkü biliyoruz ki insanlar birden fazla partner ile seks yapıp üreyebiliyorlar.

Doğada var olan memeli türleri incelendiğinde, 5 bin kadar tür arasından sadece %3’lük bir kısmın ‘tek eşli’ olduğu gözlemlenmiş. Yani aslında insanlar dahil oldukları memeli canlılar sınıfında bu konuda yalnız değiller.

Fakat tek eşlilik doğada tek bir formda bulunmuyor. Yukarıda yaptığımız basit tanım dışında, farklı türlerde tek eşlilik çiftleşme öncesi ve sonrasında ve hatta cinsiyete göre bile farklılık gösterebiliyor. Örneğin kimi memeli türlerinde yalnızca erkekler tek tek eşliyken, dişiler çok eşli olabiliyor. Ya da tam tersi de görülebiliyor.

Aynı şekilde kimi hayvanlar birden fazla eşle çiftleşip yavrularken, tek bir eşle olup tüm yavrulara o eşle bakabiliyor. Bunun gibi farklı senaryolar, cinsel olarak ve sosyal olarak tek eşli/çok eşli olma kavramlarını ortaya çıkarıyor. Bu durumda birden fazla eşle çiftleşip tek bir eşle yavrulara bakmak ve tek bir eşle yaşamak, cinsel olarak çok eşli, sosyal olarak tek eşli olunduğu anlamına geliyor.

O zaman insanlar çok eşli, öyle mi?

Çok eşlilik, birden fazla partnerle seks yapmak ve üremek anlamına geliyor. Ancak insanlar ne yazık ki tam olarak bu sınıfa da dahil olamıyor. Çünkü özellikle sosyal ve kültürel olarak geldiğimiz noktada, bu senaryo pek çok toplumda çok da ‘onaylanmayan’ bir durum yaratıyor. Pek çok insan hayatını bir partner seçip onunla seks yapıp üreyerek geçiriyor ve bu onları tek eşli yapıyor.

Üstelik çok eşli olmadığımızı gösteren tek şey de bu değil. Genellikle çok eşli canlılarda dişi ve erkek arasında gözle görülür bir fark oluyor. Çünkü erkekler var olan rekabet ortamında dişi tarafından seçilmek için kendilerinde ‘sergileyecekleri’ bazı özellikler geliştiriyorlar. Erkek tavus kuşlarının büyüleyici ve rengarenk tüyleri gibi… Ancak insanlarda bu ‘farklılıklar’ diğer memelilerdeki gibi büyük bir fark değil ve yapılan araştırmalar, insanların bu yönüyle de diğer çok eşli hayvanlardan ayrıldığını gösteriyor. Yani türümüze çok eşli dememizin de önünde bazı engeller bulunuyor.

İşin içine sosyal ve kültürel etkiler de dahil olduğu ve bu etkileri reddetmek mümkün olmadığı için, insanlar için tek eşli ya da çok eşli demek yerine bunu söz konusu senaryo neyse ona göre değerlendirmek gerekiyor.

Peki insanlık olarak neden yıllar içinde tek eşli bir yaşam seçmişiz?

İnsan evriminin söz konusu üremek ve eş seçmek olunca bu kadar karmaşık bir hal almasının sebebi de tabii ki araştırılıyor. Bilim insanları, insanların zaman içerisinde tek bir eş seçip onunla ilerlemeyi seçmiş olmasının sebeplerinden birinin ‘insan yavrusu’ olduğunu düşünüyor. Çünkü insan bebekleri gelişimi en uzun süren ve kendi kendine bakabilir hale en geç gelen bebekler arasında. Haliyle anneler, bebekleri büyütmek için sürekli yanında olup onunla birlikte bebeği büyütecek sabit bir partner aramış olabilir.

Ayrıca bunun kadınların, erkekleri kendilerine ait olmadığından şüphelendikleri bebekleri öldürmekten vazgeçirmek için geliştirdikleri bir strateji de olabileceği düşünülüyor.

Kaynak 1, Kaynak 2, Kaynak 3