Çin’den sonra dünyanın en büyük 2’nci nadir toprak elementleri (NTE) rezervi Eskişehir’de keşfedildi. NTE’yi ham madde olarak alma talebi reddedilen Çin “Ortaklık kurup elementleri işleyecek teknolojiyi Türkiye’ye getirelim” teklifini yaptı. NASA roketlerinde dahi kullanılan NTE’ler insansız savaş uçakları ve F-35’in üretiminde de kritik role sahip…
Geçen yıl cumhuriyet tarihinin rekorunu kırarak 5,93 milyar dolar ihracata imza atan maden sektörü bu yıl da yeni rekora imza atmaya hazırlanırken, Türkiye’nin Nadir Toprak Elementleri (NTE) dünyanın ilgisini çekmeye devam ediyor. Edinilen bilgilere göre; dünyanın en büyük ikinci NTE rezervinin tespit edildiği Eskişehir’in Beylikova ilçesindeki bölge, NTE’leri işleme konusunda ilk sırada gelen Çin’in radarına takıldı.
Çin’in madenlerle ilgili devlet iştiraklerinden biri, Türkiye ile temasa geçerek Beylikova’daki NTE’leri ham madde olarak ithal etmek istedi. Türkiye’den ham madde alımı için olumsuz cevap alan Çinli kurum, ikinci bir teklifle geldi. Çinli yetkililer, bu defa ‘Türkiye’de NTE’leri işleyecek teknoloji olmadığını belirterek, Türkiye ile ortaklık kurup bu teknolojiyi getirmek istediklerini’ aktardı. Çin firması ile Türk yetkililerin ortaklık konusundaki görüşmelerinin devam ettiği öğrenildi.
REZERV 694 MİLYON TON
İstanbul Maden İhracatçıları Birliği (İMİB) tarafından üyelerine yönelik düzenlenen Sektörel İstişare Toplantılarının ikincisi Bursa’nın ardından Eskişehir’de düzenlendi. Eti Maden Kırka Boraks Tesislerinin de ziyaret edildiği organizasyonda İMİB Yönetim Kurulu Üyesi Metin Çekiç, Beylikova’daki son durumu anlattı.
Eskişehir’in Türkiye açısından önemli bir madencilik şehri olduğunu kaydeden Çekiç “Beylikova’daki hikâye, 1959’da başlamış ve bu araştırmalarda 384 bin ton toryum madeni bulunmuş. Daha sonraki araştırma süreçlerinin yanında toryumun yanı sıra barit, florit ve diğer NTE’ler tespit edilmiş. Hacettepe Üniversitesinin AR-GE birimi ile yapılan tespit çalışmaları, 2021’de tamamlanmış. Çin, 800 milyon ton rezerv ile dünyada 1’inci sıradayken, Beylikova’da bulunan rezerv, 694 milyon ton ile 2’nci sırada. Şu anda gelinen noktada Beylikova’da yıllık 1.200 ton kapasiteli bir pilot tesis kurma çalışması var.
Tesis, endüstriyel hâle geldiğinde yıllık 570 bin ton kapasiteli olacak. Burada 70 bin ton Barit, 72 bin ton Florit ve bunların yanı sıra diğer NTE’ler ve toryum madeni ayrıştırılacak. Dünyadaki 17 nadir toprak elementinin 10’u Eskişehir’deki Beylikova ocağında mevcut. Bu elementler hibrit motorlardan cama, seramikten uçak alaşımına kadar onlarca alanda kullanılıyor. Hatta NASA’nın roketlerinde dahi nadir toprak elementleri kullanılıyor” dedi.
NTE ÇEŞİDİNİN ÇOĞU ESKİŞEHİR’DE
Ayrıca Beylikova’nın, dünyada nadir bulunan 17 toprak elementinin 10’una ev sahipliği yaptığı, bu elementlerin; Seryum, Lantan, Neodimyum, Prasedimyum, İtriyum, Skaniyum, Samaryum, Erbiyum, Promethium ve Dysprosium olduğu belirtildi.
NTE’NİN EKONOMİK BOYUTU
NTE keşfinin ileriye dönük büyük bir ekonomik fırsat yaratması söz konusu. İlk olarak, NTE endüstrisinin geliştirilmesi, Türkiye’nin ekonomik çeşitlendirme politikasını destekleyebilir ve nadir toprak elementlerinin çıkarılması ve işlenmesinde uzmanlaşmasını sağlayabilir.
İkinci olarak NTE sektörünün geliştirilmesi, ülkede yeni yatırımlara dikkat çekilerek ve istihdam oluşturularak bir yayılma etkisi yaratabilir.
Ayrıca, ekonomik fırsatlar AB ülkelerinin Türkiye ile ortaklığını da artırabilir. Eskişehir’deki NTE rezervinin yüzeye yakın olması elementlerin çıkarılmasının kolay ve maliyetinin daha az olacağı anlamına geliyor.
Yeni yatırımların yanı sıra AB ülkeleri, Türkiye’nin kısa vadede topraktan çıkarma için teknolojik kapasite oluşturmasına ve orta vadede işleme teknolojisini geliştirmesine yardımcı olabilir.
Sonuç olarak AB; Türkiye’ye olan coğrafi yakınlıktan yararlanarak, ithalatını çeşitlendirerek ve orta ile uzun vadede teknolojik ve finansal istikrarını koruyarak Çin’e olan ekonomik kırılganlığını da azaltabilir.
Hatta Türkiye NTE çıkarımının çevreye verdiği zararı azaltmak için AB ve ABD ortaklığıyla teknolojisini geliştirebilir. Böylece, nadir toprak elementleri uygun şekilde yönetilebilir, geri dönüştürülebilir ve yeni toprak ekstraksiyonu gerektirmeden yeni üretim döngülerine dahil edilebilir. Genel olarak Türkiye ve AB arasında NTE konusundaki ortaklık, ekonomik dayanışmayı güçlendirebilir, karşılıklı karlı bir ilişki yaratabilir ve orta ile uzun vadede olası dış ekonomik veya siyasi ekonomik şokun etkisini azaltabilir.
NTE VE SAVUNMA SANAYİ
Son olarak, yeni keşfedilen nadir toprak elementleri insansız hava araçları ve F35’lerin üretiminde önemli bir yere sahip olduğundan, hem Türkiye hem de Batı ülkeleri için savunma sektöründe hayati bir rol oynayabilir.
Rezervlerin geliştirilmesi, Ankara’nın diğer ülkelere olan bağımlılığını azaltmaya yardımcı olup NTE konusunda kendi kendine yetebilmesini sağlayabilir. Buna ek olarak Türkiye’nin AB ve ABD ile olan ortaklığı, tedarik zincirini güvence altına alabilir ve savunma sektörlerinde göreli istikrarı garanti edebilir.
Özetle yeni keşfedilen nadir toprak elementleri, Türkiye ve Batı ülkeleri için önemli bir rol oynayabilir. Kısa vadede kaynakların çıkarılması, Türkiye’ye ekonomisini çeşitlendirmesinde yardım edebilir.
Orta ve uzun vadede Türkiye’nin NTE endüstrisinde teknolojik kapasite oluşturması ve özellikle elementleri işleme konusunda uzmanlaşması, Ankara’nın küresel tedarik zincirindeki konumunu güçlendirebilir ve hem ABD hem de AB ile uzun vadeli sürdürülebilir ortaklık için bir fırsat yaratabilir.
NADİR TOPRAK ELEMENTİ NEDİR?
Nadir toprak elementleri ya da kısaca NTE, lantanitlerle birlikte itriyum ve skandiyum elementlerinin oluşturduğu bir grubu kapsamaktadır. Lantanitler atom numaraları 57’den 71’e kadar olan ve kimyasal olarak benzer elementlerin oluşturduğu bir gruptur.
İlk keşfedilen nadir toprak elementi, Carl Axel Arrhenius tarafından 1787 yılında İsveç’in Ytterby köyünde keşfedilmiştir. Bulunduğu yerden dolayı bu siyah mineral iterbiyum adını almıştır.
Ana yatakları alkali kayaç kompleksleri, karbonatitler ve plaserlere bağlıdır. Ayrıca ikinci derecede pegmatitler ile çeşitli metamorfik kayaçların yapısında da yer alırlar. Nadir toprak elementleri genellikle birlikte cevherleşmiştir.
NTE’NİN KULLANIM ALANLARI
Nadir toprak elementleri, fiber optikten uydu haberleşmesine, akıllı füzelerden yakıt hücrelerine, tıbbi görüntülemeden enerji depolama sistemleri ve elektrikli otomobillere kadar 20’den fazla alanda kullanılıyor. Nadir toprak elementleri cam ve seramik sanayi, metalürji sanayi, lazer üretimi, mıknatıs üretiminde de yaygın olarak kullanılmaktadır.
