Elon Musk ve Jeff Bezos’un girişimlerinden yıllar önce, sıcak savaş döneminin sona ermesiyle başlayan soğuk savaş döneminde ABD ve Rusya …
Elon Musk ve Jeff Bezos’un girişimlerinden yıllar önce, sıcak savaş döneminin sona ermesiyle başlayan soğuk savaş döneminde ABD ve Rusya arasındaki uzay yarışına zamanla diğer devletler de dahil oldu. Yetmedi, dünyanın değişmesiyle birlikte bu uzay yarışına özel şirketler, milyarderler de dahil oldu.
Elon Musk’ın SpaceX şirketi günümüzde gündemi sık sık başarılı – başarısız operasyonlarıyla meşgul etse de Jeff Bezos’un Blue Origin isimli uzay turizm şirketi her geçen gün uzay turizmini yaygınlaştırmaya bir adım daha yaklaşıyor. Türkiye ise uzay yarışına yetişmek için Türkiye Uzay Ajansı’nın misyonuyla hareket ediyor. Peki, Türkiye Uzay Ajansı’nın kurulmasından önce TÜBİTAK UZAY tarafından geliştirilen RASAT Uydusu nedir, görevleri ve kullanım alanları nelerdir, geliştirilmesi ve uzaya fırlatılması nasıl gerçekleşmiştir, detaylara yakından bakalım.
İlk olarak gözlem uydusu nedir, ne işe yarar?
RASAT Araştırma Uydusuna geçmeden önce gözlem uydusu nedir, ne işe yarar bunlara bakalım. Gözlem uydusu ya da tam adıyla ‘Yer gözlem uyduları’ hiçbir şekilde askeri amaçla kullanılmadan yer yüzündeki olayları yani meteoroloji, haritacılık ve casusluk sınıfına girmeyen tüm sivil kullanımlar dahil olmak üzere yörüngede Dünya gözlemi için kullanılan veya tasarlanmış uydulardır.
Dünya’nın ilk yer gözlem uydusu olan, Amerikan yapımı Landsat-1, 1972 yılında uzaya gönderilmiştir. Landsat-1, detaylı gözlem yeteneği sayesinde, Kanada açıklarında daha önce haritalanmamış bir ada bile keşfetmiş ve bu adaya Landsat Adası ismi verilmiştir.
Peki RASAT Araştırma Uydusu nedir?
Kelime anlamına baktığımızda RASAT sözcüğü, Arapça -rṣd kökünden gelen ‘Raṣad’ yani ‘Gözleme, gözetme’ sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük ‘Raṣada’, “Gözledi” fiilinin masdarıdır. Rasat kelimesi Türkçe’de de “Gözleme, gözetme” anlamına gelir.
İsminde bu kelimeden esinlenen RASAT Uydusu veya tam adıyla RASAT Araştırma Uydusu, Türkiye’nin BİLSAT uydusundan sonra sahip olduğu ikinci mikro uzaktan algılama uydusudur. Adının anlamına uygun olarak gözlem uydusu şeklinde tasarlanmıştır. 17 Ağustos 2011 tarihinde Rusya’nın Orenburg Oblast bölgesinde yer alan Yasny fırlatma üssünden fırlatılmıştır. Yasny fırlatma üssünden fırlatılan RASAT Araştırma Uydusunu taşıyan roketin adı ise DNEPR’dir. En az 6 alanda aktif olarak hizmet vermektedir.
RASAT Araştırma Uydusu’nun özellikleri:
Rasat Uydusu mikro uzaktan algılama teknolojisini içinde barındırır ve uydu optik faydalı yüke sahiptir. Yani yüksek çözünürlüklü optik görüntüleme sistemine sahiptir. 685 km irtifada, Güneş ile eş zamanlı bir yörüngede bulunmaktadır. Pankromatik bantta 7,5 m ve kırmızı, mavi, yeşil bantlarında 15 metre yer örneklem mesafesine sahiptir. Aynı zamanda TÜBİTAK UZAY tarafından tasarlanan ve geliştirilen uçuş bilgisayarı BİLGE, gerçek zamanlı görüntü sıkıştırma donanımı ve X-bant iletişim modülleri de test edilmektedir.
Bileşenler, 2012’de uzaya fırlatılan keşif uydusu Göktürk-2‘de de kullanıldı. RASAT ile uzay alanında altyapı ve bilgi birimi oluşturma misyonunu başarıyla gerçekleştiren TÜBİTAK UZAY, bu görevini Göktürk-2 uydusu ile daha da ileriye taşımış oldu.
RASAT Araştırma Uydusu’nun uzaya fırlatılması:
DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) tarafından desteklenen kaynakla TÜBİTAK UZAY’ın danışmanlık almadan Türkiye’de Türk mühendisler tarafından tasarladığı uydu, 17 Ağustos 2011 tarihinde Rusya’nın Kazakistan sınırındaki Orenburg bölgesinde bulunan Yasny Fırlatma Üssü’nden DNEPR fırlatma aracıyla uzayyolculuğuna başladı. 969 saniye içinde yörüngeye yerleşen uydu, ilk sinyalleri Türkiye saati ile 11.50’de vermeye başladı. 18 Ekim 2011 tarihindeyse uydu tarafından çekilen fotoğrafların TÜBİTAK’ın yer istasyonundan indirilmeye başlandığı duyuruldu.
RASAT Araştırma Uydusu’ndan alınan görüntüler ne amaçla kullanılıyor?
RASAT Uydusunun konumsal çözünürlüğü düşünüldüğünde ormancılık çalışmalarında bu görüntülerden yararlanma olanaklarının bulunduğu söylenebilir. Spektral çözünürlüğü düşünüldüğünde bitki örtüsünün ayırt edilmesi ve tanımlanması çalışmalarında sıkça kullanılan yakın kızılötesi (NIR) bandın olmayışı büyük bir dezavantaj yaratmaktadır. Mavi, yeşil ve kırmızı bantların bazı ormancılık çalışmalarında kullanımı mümkündür.
Bunlar arasında orman yangını zararlarının haritalanması, temel arazi örtüsü tiplerinin sınıflandırılması, orman örtüsündeki kayıpların haritalandırılması, sel, su baskını ve heyelan gibi afetlerin tespiti, detaylı olmayan değişim analizleri, orman ve ekosistemin diğer bileşenleri konusunda çalışmalar yapan bilim insanlarının uydu görüntülerine duyduğu ihtiyaçların giderilmesi gibi konular bulunmaktadır.
RASAT Araştırma Uydusu görevini tamamladı mı?
RASAT Araştırma Uydusu, Türk mühendisler tarafından zamanının en yeni modülleriyle birlikte TÜBİTAK UZAY tarafından geliştirilmişti. Uydunun aktif görev süresi tam olarak 3 yıl olarak planlamasına rağmen uydu üstünden 10 yıldan fazla geçmesine rağmen aktif durumdadır.
Uzayda 10. yılını kutlayan RASAT Uydusu’nun bir maketi de 15’inci Uluslararası Savunma Sanayi Fuarı‘nda (IDEF 2021) ziyaretçilere sergilendi. Maket, fuarı ziyaret edenlerin büyük ilgisiyle karşılandı. TÜBİTAK UZAY görevlileri, Türkiye’nin ilk milli gözlem uydusu RASAT hakkında ziyaretçilere bilgi verdi.
RASAT Araştırma Uydusu’na nereden ulaşılır?
Türkiye’nin diğer gözlem uyduları:
Göktürk-2: RASAT Uydusu’ndan sonra ilk fırlatılan uydumuz
Türkiye’nin yüksek çözünürlüklü yerli keşif-gözlem uydusu Göktürk-2 2012’de gerçekleştirilen fırlatma operasyonuyla görev yörüngesine yerleştirildi. TÜBİTAK Uzay ile Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ (TUSAŞ) iş ortaklığında üretilen Göktürk-2, Çin’deki Jiuquan Fırlatma Merkezi’nden uzaya gönderildi.
RASAT uydusundan farklı olarak yer gözlem uydusu değil de keşif-gözlem uydusundan dolayı askeri amaçla da kullanılabiliyor. Hava Kuvvetleri Komutanlığı tarafından işletilen ve 2,5 metre çözünürlüğe sahip Göktürk-2, Türkiye’nin savunma, çevre, şehircilik, tarım ve ormancılık alanlarındaki ihtiyaçlarına yanıt veriyor. Uyduda TÜBİTAK Uzay tarafından geliştirilen yerli uçuş bilgisayarı ve yazılımı kullanılıyor.
Görev yörüngesinde attığı 33 binin üzerinde turla 7 yaşını dolduran Göktürk-2, Rasat uydusuna göre 3 kat daha yüksek görüntü çözünürlüğüne ve 4 kat daha yüksek kütleye sahip. Yaklaşık 400 kilogram ağırlığındaki Göktürk-2 uydusunun, istenildiğinde yeryüzünün 3 boyutlu haritalarının hazırlanmasında kullanılabilecek stereo görüntüleme imkanları da sunacak yüksek manevra kabiliyeti var.
Göktürk-1: Yüksek çözünürlüklü uydu görüntüleri
Göktürk-1 ise Türk Silahlı Kuvvetlerinin (TSK) hedef istihbaratına yönelik ihtiyacını, coğrafi kısıtlama olmaksızın dünyanın her yerinden yüksek çözünürlüklü uydu görüntüsüyle karşılayan Göktürk-1, 2016’da Fransız Guyanası’nda bulunan Koruou Fırlatma Merkezi’nden gönderildi.
Göktürk-1, Hava Kuvvetleri Komutanlığının projesi olarak, TUSAŞ, ASELSAN, TÜBİTAK, Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü, ROKETSAN, TR TECNOLOGY gibi Türk ortaklarının katılımı ve Thales Alenia Space sorumluluğunda geliştirildi.
Yakıtsız olarak yaklaşık bin 70 kilogram kütleye sahip Göktürk-1, yörüngede yüksek çözünürlüklü optik kamerasıyla güneş eş zamanlı görev yapıyor. Dünyadaki herhangi bir yerde keşif yapmak için tasarlanan 0,50 metre çözünürlüklü uydunun ömrü 7 yıl olarak öngörülüyor.
