Modern Irak’ın Osmanlı Kökenleri

“Söz sanatlarındaki ve hikâyelerdeki öneminden ayrı olarak, hiç şüphe yok ki Irak hem geçmişte hem de bugün, ‘Ortadoğu’nun bir minyatürü’ gibi. Bu kitapta etraflıca anlatıldığı gibi, hemen hemen bütün temel etnik unsurlar (Türkler, Araplar, Kürtler, İranlılar ve Ermeniler) Bağdat vilayetinde bir arada yaşamışlar ve belki de en özgün mezhepler/dinler de (Sünnîler, Şiîler, Süryânîler, Keldânîler, Ya‘kūbîler gibi) orada var olmuştur. Bu barış içinde birlikte yaşama Irak’a benzersiz bir karakter kazandırmıştı.”

Modern Irak’ın kökenleri XIX. yüzyıl Irak vilayetlerindeki Osmanlı yönetimine dayanır. Tanzimat dönemi Osmanlı Irak’ı odağında, İngiliz ve Osmanlı arşiv belgelerinden faydalanılarak yazılan bu kitap; Osmanlı Devleti’nin taşra vilayetlerden idari yapısı, coğrafyası, demografisi ve toplumsal kompozisyonu bakımından farklı olan Bağdat vilayetinde, Osmanlı modernleşmesinin kamu hizmetlerine yansımalarını ve Tanzimat reformlarının uygulanışını ele alıyor. Bağdat, sadece İslam medeniyetinin kadim bir merkezi olmasıyla değil aynı zamanda sınırda bir serhat şehri olması bakımından da Osmanlı imparatorluk zihninde önemli bir yere sahip olmuştur. Nitekim zengin bir tarihî ve kültürel birikime sahip olan Irak’a Osmanlı döneminde de yatırımlar yapılmaya devam etmiştir. Osmanlı Devleti, gerek nehirlerde gemi seyrüseferi, demiryolu projeleri ve telgraf ağı gibi iletişim ve ulaşım imkânları sağlayarak gerekse de modern okullar ve matbaalar açarak buradaki sosyo-kültürel hayatın gelişimine önemli katkılar sağlamış ve bu yatırımlar modern Irak’ın kuruluşunda bir temel teşkil etmiştir. İstanbul Teknik Üniversitesi hocalarından Ebubekir Ceylan’ın Modern Irak’ın Osmanlı Kökenleri başlıklı eseri, Bağdat’taki merkezîleştirici ve modernleştirici reformları mercek altına alarak Bağdat’ın ve daha genel olarak Irak’ın modernleşen Osmanlı merkezine ne ölçüde bağlı olduğuna ışık tutmaktadır.