Ülkede zeytin ağaçlarının taşınması tartışması devam ediyor ancak asırlık zeytinler bir süredir hem kent peyzajı hem de özel mülklerin bahçelerinde kullanılıyor.
Peyzaj işi yapan şirketlerin en çok tercih ettiği zeytin ağaçları, bulunduğu yerden alınarak ‘satın alan’ kişi ya da kurumun bahçesine taşınıyor. Ağaçların fiyatı ise 200 TL’den 150 bin TL arasında değişiyor. Hatta özellikle Ege Bölgesi’ndeki zeytin çiftçileri zeytin ağaçları çeşitli internet siteleri aracılığıyla satılığa çıkarmış durumda…
Binlerce yıllık efsanelere konu olan, uzun ömrü, az suya ihtiyaç duyması, sıcağa dayanıklılığı ve dünya üzerinde yetişen tüm ağaçların ilki olduğu söylencesiyle pek çok kültürde kutsal sayılan zeytin ağacı son dönemde kent ve konut peyzajının vazgeçilmezlerinden biri oldu.
Türkiye, dünyada yaklaşık 28 kadar cinsi ve 600 kadar alt türü bulunan zeytingiller familyası açısından zengin bir ülke. Akdeniz ikliminin hakim olduğu Ege, Marmara, Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde kuzeyde Artvin’den güneyde Hatay’a kadar uzanan kıyı boyunca ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde Mardin’e kadar uzanan illerdeki zeytin ağacı varlığıyla Türkiye, dünyadaki zeytin üreten ülkeler arasında ağaç yoğunluğu ve üretim bakımından da ilk sıralarda yer alıyor.
Türkiye’nin en eski kültür bitkisi olarak da bilinen Akdeniz iklimine özgü bu kadim ağaç, meyvesi zeytinin ve zeytinyağının sağladığı ekonomik değerin yanında son zamanların en gözde peyzaj ögelerinden biri haline de gelmiş durumda. Özellikle yaşlandıkça gövdesindeki kıvrımların ve çıkıntıların belirginleşmesiyle özgün bir forma bürünen zeytin ağaçları, peyzaj tasarımında kullanılan canlı materyaller içinde etkin rol alıyor. Uzun ömrüyle zeytin ağacı, özellikle refüjlerde, göbeklerde, parklar ve bahçelerde kullanıma uygunluğu ile öne çıkıyor.
Çalı formundaki bodur zeytin ağaçları bir alanı sınırlandırmak ve cephesini belirlemek için tercih edilirken, ağaç formundaki özellikle yaşlı türleri, bulundukları alana görsellik katmak amacıyla kullanılıyor. Bulundukları alanda doğallık etkisi yaratan zeytin ağaçları, yapraklarının formu, koyu yeşil ve gümüşi rengiyle de bir genişlik ve ferahlık duygusu yüklüyor. Az suya ve sıcağa dayanıklılığı ile zeytin ağaçları, küresel ısınmanın neden olduğu kuraklığın gittikçe daha fazla hissedildiği günümüzde peyzaj tasarımcılarının da ilk tercihleri arasında yer alıyor.
Zeytin ağaçlarının, kent, konut, park ve bahçe peyzajında yoğunlaşan kullanımı, bu alana yönelik bir sektör de oluşturmuş durumda. Bugün çok sayıda fidan yetiştiricisi, kendi fidanlıklarında veya online alışveriş siteleri üzerinden özel olarak yetiştirdikleri zeytin ağaçlarını bireysel müşterilere veya peyzaj tasarımcılarına satıyor. Yerel yönetimlerin pek çoğu da peyzaj amaçlı kullanımda ‘taşıma’ yöntemine başvuruyor. Verimlilik düşüşü sebebiyle yenilenmesi gereken zeytinliklerdeki ya da endüstriyel bölge içinde kalarak zarar görme riski taşıyan zeytin ağaçları, bulundukları yerlerden yeni yerlerine taşınıyor. Doğru yöntemlerle kökleri zarar görmeden zarar görmeden taşınan zeytin ağaçları bu şekilde daha uzun yıllar kent peyzajına görsel güzellik katmaya devam ediyor.
Zeytin fidanı ve ağaçlarının fiyatları ise kullanım amacına, yaşına ve türüne bağlı olarak 20 TL’den başlayan zeytin ağaçları yaşı ve özelliklerine göre 150 bin TL’ye kadar satılıyor. Hatta internet sitelerinde köylüler, bahçelerindeki zeytin ağaçlarını da satılığa çıkarıyor.
Son yıllarda milyon dolarlara satılan villalardan oluşan siteler, oteller gibi yapıların bahçelerinde asırlık zeytin ağaçlarını görmek mümkün.
BELEDİYELER ZEYTİN TAŞIMADA REKOR KIRIYOR
Belediyeler hem kent peyzajı için hem de kentin ve sanayinin içinde kalan zeytinleri taşıyor. Örneğin İzmir Büyükşehir Belediyesi, 2017 yılında 180 adet zeytin ağacının 110 tanesi budanıp kök yapısı ile sökülerek belediyeye ait Urla Bademler’deki Doğal Yaşam Köyü’ne taşıdı.
Bursa’nın Gemlik Belediyesi ise 2018 yılında Kurşunlu Mahallesi’nde imara açılan alanda kalan 600 yıllık zeytin ağacı da kökünden sökerek başka bir yere taşıdı.
KKTC Güzelyurt Belediyesi ise geçen yıl Yuvacık Mezarlığı bölgesindeki 5 zeytin ağacını kökünden söküp, yeni açık pazar alanının yanına dikti. Milas Belediyesi de asırlık zeytin ağacını bulunduğu yerden kent merkezine yapılan akıllı kavşağa taşımıştı.
Samsun Büyükşehir Belediyesi Park ve Bahçeler Daireler Başkanlığı da 2020 yılında peyzaj çalışmaları ve çevre düzenlemeleri kapsamında tarihi Saathane Meydanı’na 50 yıllık zeytin ağaçları ve 15 yıllık şimşir dikildi.
