Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik operasyonu ile Karadeniz’de sular ısındı. 1936’da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Karadeniz’i dünyaya …
Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik operasyonu ile Karadeniz’de sular ısındı. 1936’da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Karadeniz’i dünyaya bağlayan Türk boğazlarının kontrolünü elinde bulunduran Türkiye de sözleşmenin 19. maddesini yürürlüğe koyduğunu açıkladı.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, bu konuda yaptığı açıklamalarda, “Şimdi savaş durumu var. Bir savaş olduğuna göre bu sebep savaşın tarafı olan ülkelerle ilgili Montrö’nün 19. maddesini uygulamak durumundayız” ifadelerini kullandı.
Bakan, ayrıca, “Kıyıdaş olan, olmayan bütün ülkeleri boğazlardan savaş gemisi geçirmemesi konusunda uyardık. Montrö ne diyorsa bunu uyguladık, bundan sonra da uygulayacağız” diye de ekledi.
19. maddede bir istisna olduğunu kaydeden Çavuşoğlu, “Eğer o savaş gemisi Karadeniz’de kendi üssüne, savaş öncesinde kayıtlı olan üssüne ya da bağlama limanına, döneceğini söylerse o zaman o savaş geminin geçişini engelleyemiyoruz. Çünkü üssüne dönecek. En son Rusların 27-28 Şubat’ta 4 gemisinin geleceğini söylemişti. Bunlardan 3 tanesi Karadeniz’de üslere kayıtlı değildir. Biz ‘Bu gemileri göndermeyin’ dedik. Montrö’ye taraf olan ülkelere bildirdik” dedi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise “Montrö Sözleşmesi’nin boğazlardaki gemi trafiği konusunda ülkemize verdiği yetkiyi, krizin tırmanmasının önüne geçecek şekilde kullanma kararındayız” açıklamasında bulundu.
Montrö’nün 19. maddesinde ne yazıyor?
Türkiye’nin İstanbul ve Çanakkale boğazlarındaki egemenlik hakkını tanımlayan Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin 19. Maddesinin ilgili kısımları şu şekilde:
Savaş zamanında, Türkiye savaşan değilse, savaş gemileri 10. maddeden 18. maddeye kadar olan maddelerde belirtilen koşullarla aynı koşullar içinde, Boğazlar’da tam bir geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır. Bununla birlikte, savaşan herhangi bir Devletin savaş gemilerinin Boğazlar’dan geçmesi yasak olacaktır; şu kadar ki, işbu Sözleşmenin 25. maddesinin uygulama alanına giren durumlarla, saldırıya uğramış bir Devlete, Milletler Cemiyeti Misakı çerçevesi içinde yapılmış, bu Misak’ın 18. maddesi hükümleri uyarınca kütüğe yazılmış (tescil edilmiş) ve yayımlanmış, Türkiye’yi bağlayan bir karşılıklı yardım andlaşması gereğince yapılan yardım durumları bunun dışında kalmaktadır. Yukarıdaki 2. fıkrada konulmuş geçiş yasağına karşın, Karadeniz’e kıyıdaş olan ya da olmayan savaşan Devletlere ait olup da bağlama limanlarından ayrılmış bulunan savaş gemileri, bu limanlara dönebilirler.
‘Karadeniz’de İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana tuzlu suya kan karışmamıştır’
Türkiye’nin Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni uygulamasını Sputnik’e değerlendiren emekli Tümamiral Cem Gürdeniz, “Karadeniz’e en uzun kıyıya, en büyük Münhasır Ekonomik Bölge ve Türk boğazlarını kontrol eden Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne sahip Türkiye, Rusya ve Ukrayna arasındaki çatışmada Karadeniz’in deniz ortamındaki istikrarı ve statükoyu korumalıdır. Bu ancak Montrö Sözleşmesi’nin Türkiye’nin aktif tarafsızlığı üzerinden uygulanması ile mümkündür. Karadeniz’de İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana tuzlu suya kan karışmamıştır. Bu da Montrö Boğazlar Sözleşmesi sayesindedir” dedi. Cem Gürdeniz’in yorumları şu şekilde oldu:
Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin 19. maddesi şu an yürürlüktedir yani Türkiye savaşan değildir. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun 19. madde açıklaması doğrudur. Türkiye savaşan taraflara Türk boğazlarını kapatmıştır. Bu karar sonrası Karadeniz’deki limanlarına dönmek isteyecek kıyıdaş savaş gemilerine izin verilmesi gerekeceğini vurgulamalıyım. Bu kapsamda Dışişleri Bakanlığı’nın NATO tarafından gelecek kuzeye geçiş deklarasyonlarını da kabul etmeyeceğini anlıyorum. Çünkü NATO, Ukrayna’ya askeri yardım yaparak savaşan tarafa yardım eden olduğunu açıkça deklere etmiştir. Dışişleri Bakanlığı’nın bu konuyu da görerek tüm savaş gemilerine boğazları kapalı tuttuğu açıklaması yaptığını doğru bir yorum olarak değerlendiriyorum.
‘Türkiye krizin jeopolitik nedeni çok iyi anlamıştır’
Gürdeniz, “Türkiye, Karadeniz’deki yangına körükle gitmemeyi hava sahasını kapamayarak ispat etmiştir” ifadelerini de kullanarak sözlerini şöyle sonlandırdı:
Türkiye krizin jeopolitik nedeni çok iyi anlamıştır. Bunu Cumhurbaşkanı’nın ‘Dünyanın bir süredir köklü bir değişim sürecinden geçtiğini her defasında tekrar tekrar söylüyoruz’ ifadelerinden anlıyoruz. Bu da Türkiye’nin jeopolitik değişimi okuduğunu ve bu kapsamda Montrö’yü çok uygun bir şekilde kullandığını gösteriyor. Türkiye’nin bu kararının tarafların en kısa zamanda ateşkese ve diplomatik çözüme erişmesi için katkı sağlayacağını değerlendiriyorum.
