Özbekistan anayasasında Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nin özerklik statüsünü teminat altına alan anayasa maddelerinin değişmesi teklifinin …
Özbekistan anayasasında Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti‘nin özerklik statüsünü teminat altına alan anayasa maddelerinin değişmesi teklifinin tartışmaları tetiklemesi sonucu 1-2 Temmuz‘da Nukus‘ta protesto gösterileri baş gösterdi.
Anayasaya getirilmesi planlanan ve tepkileri tetikleyen yeniliklerin başında Karakalpakistan Cumhuriyeti’nin egemenliğine yapılan atıfın çıkarılması, referandum yoluyla Özbekistan’dan çekilme fırsatının kaybedilmesi, ekonomiyi merkezi hükümetin kontrolüne devredeceği, yerel yasama organının bir kısmının aynı anda ülkenin parlamentosunda yer almaması gibi maddeler vardı. Söz konusu değişiklik, yaşanan protesto ve şiddet olaylarının ardından rafa kalktı.
Özbek makamlar: 18 kişi öldü, 243’ü yaralandı
Gösterilerin patlak vermesinin ardından Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev tarafından imzalanan kararnameyle Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nde 2 Ağustos‘a kadar akşam 7 ile sabah 5 arasında olağanüstü hal ilan edildi.
Özbekistan Cumhuriyeti Başsavcılığı’ndan yapılan açıklamaya göre, eylemler sırasında 5’i milli muhafız temsilcisi olmak üzere 18 kişi öldü, 38’i kolluk kuvvetleri olmak üzere 243 kişi yaralandı. Olaylarla ilgili 516 kişinin gözaltına alındığını açıkladı.
Sokağa dökülen göstericilerin karşı çıktığı 70, 71, 72, 74, 75. maddelerinin mevcut versiyonlarında önerilen değişikliklerdi. Yaşanan sokak protestoları ve şiddet olaylarının ardından Özbekistan parlamentosunun alt kanadı Yasama Meclisi, 4 Temmuz’da anayasa değişikliği tekliflerinin geri çekilmesine karar verdi.
Özbek liderden ‘Karakalpak halkı istemedikçe tek değişiklik yapılmayacak’ sözü
Hatta Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, gösterilerin sürdüğü Nukus’taki bir dizi temasın ardından Karakalpak halkının kendisi istemedikçe özerk cumhuriyetin anayasasında tek bir değişiklik yapılmayacağını vurguladı.
Cumhurbaşkanı, tüm Özbekistan halkı gibi egemen, devredilemez hak ve özgürlüklere sahip olan Karakalpak halkının kendisi istemedikçe Karakalpakistan Cumhuriyeti’ne ilişkin Anayasa’da tek bir değişiklik yapılmayacağını vurguladı. Devlet başkanı tüm halkı, Özbekleri dayanışma göstermeye ve provokatörlerin çağrılarına ve eylemlerine boyun eğmemeye ve makul davranmaya çağırdı. Cumhurbaşkanı, “Asil ve hoşgörülü Karakalpak halkının aklı ve bilgeliğine inanıyorum” dedi.
Karakalpak yönetiminin kendilerine halkın olumsuz tepkisini bildirmediğine işaret eden Mirziyoyev “Anayasa reformu insanların yaşamlarını iyileştirmek için yapılıyor. Karakalpakstan sakinleri memnun değilse, tek bir madde bile değişmeyecek. Mutlaka Yeni Özbekistan ve Yeni Karakalpakistan’ı birlikte inşa edeceğiz! Bu alandaki tüm reformlarımız ve tartışmalarımız şüphesiz demokrasi ve hukuk kriterleri temelinde yapılmalıdır” ifadelerini kullandı.
Türkiye ve Rusya’dan Özbek yönetime destek
Özbekistan’da yaklaşık bir haftalık süreçte Türkiye ve Rusya dahil pek çok üçüncü taraftan konuya ilişkin mesajlar geldi. Türkiye Dışişleri Bakanlığı, 4 Temmuz’da Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nde meydana gelen olaylarla ilgili, “Özbekistan yönetiminin ve halkının, olayları sağduyu ve barış ile huzur ortamı içerisinde çözüme kavuşturacağına inancımız tamdır” ifadelerini kullandı.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ise 5 Temmuz’da Özbek mevkidaşıyla telefon görüşmesi yaptı. Kremlin’in paylaştığı bilgiye göre, Putin, Özbek yönetimine, protestolar karşısında alınan önlemlere desteğini ifade etti. İki ülke bu görüşmede ayrıca ‘Rus-Özbek stratejik ortaklığını ve ittifakını daha da güçlendirme kararlılıklarını’ teyit etti.
Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, ‘Özbekistan’ın iç meselesi’ diyhe adlandırdığı krizin Özbekistan yönetiminin aktif çalışmalarıyla çözüleceğinden hiç şüpheleri olmadığını söyledi. Rusya Dışişleri Bakanlığı da, Özbekistan’daki durumu ayaklanmalarla değil, hukuk alanında çözmeye çağırdı.
Özbek Başkonsolos: Anayasal reformlar yanlış yorumlandı
Kararın geri çekildiği 4 Temmuz’a kadar Özbekistan topraklarının yüzde 37‘sini kaplayan ve ülke nüfusunun yüzde 6’sını barındıran Karakalpakistan’da yaşananları, Özbekistan Başkonsolosu Amir Said Agzamhocaev, Sputnik’in de aralarında bulunduğu bir grup basın mensubuyla paylaştı.
Agzamhocaev, “Eylemlerinin nedeni, Özbekistan’da devam eden anayasal reformların yanlış yorumlanmasıydı. Ülke liderliğinin aldığı etkili tedbirler ve kolluk kuvvetlerinin yeterli eylemleri sayesinde azmettiricilerin hukuka aykırı eylemleri durduruldu. Ne yazık ki ayaklanmalar sonucunda göstericiler ve kolluk kuvvetleri temsilcileri arasında kayıplar yaşandı” diye konuştu.
‘Provokatörler, barışçıl, istikrarlı, demokratik ülkede çatışma kıvılcımı yakmak istediler’
Başkonsolos Agzamhocaev “Bu yasadışı eylemler, cumhuriyetteki durumu istikrarsızlaştırmak için gençlerin zihinlerini manipüle etmeye çalışan dış yıkıcı güçlerin etkisi altına giren gençleri içeriyordu. Karakalpakistan’da meydana gelen şiddet olayları, çatışmalar ve devlet kurumlarının binalarına zorla el koyma girişimleri önceden planlanmış bir sabotajdı. Bunun arkasındaki provokatörler, barışçıl, istikrarlı, demokratik bir ülkede bir çatışma kıvılcımı yakmak istediler. Popülist sloganlar kisvesi altında, yalan haberler yayan bu düşman güçler, toplumu istikrarsızlaştırmak ve Özbekistan’ın toprak bütünlüğünü baltalamak için vatandaşları anayasa karşıtı faaliyetlere dahil etmeye çalıştı. Bu, sadece Özbekistan’da değil, tüm Orta Asya’da durumu istikrarsızlaştırmaya yönelikti” ifadelerini kullandı.
‘Halkın sokağa çıkması gereksizdi’
Özbekistan’daki seçimler öncesi gerçekleştirdiği Karakalpakistan ziyaretleri esnasında oradaki meclisin Özbek lidere, daha sonralarda olayları tetikleyen anayasa değişiklik teklifini sunduğunu söyleyen Başkonsolos Agzamhocaev “Üstelik bu teklifin tartışılması için internetteki bir platform açıldı. Yani halkın, milletin dışarıya çıkması gereksizdi. Çünkü millet o platformda kendi tekliflerini söyleyebilirdi. Bugüne kadar bu platforma 70 binden fazla müracaat oldu” dedi.
Uluslararası medyanın yaşananları çarpıttığına da işaret eden Başkonsolos, “Protestolar sürerken, güvenlik güçleri Türkiye’deki TOMA’ya benzer araçlardan protestolara karışan araçların üzerine kırmızı su atıyor. Bu sebeple sokaklar kırmızı oluyor. Ancak bazı medyalar ‘Nukus kana bulandı’ diye haber yapıyor. Bu yalandı. Üstelik o dönemde bölgeye giren çok fazla yabancı tespit edildi. Şimdilik olayların sorumlusu henüz net değil. Soruşturma sürüyor” diye ekledi.
Karakalpakistan’ın 100 yıllık statü
1920‘lerde Kazakistan‘ın özerk bir bölgesi olan Karakalpakistan, daha sonraları özerk bir Sovyet sosyalist cumhuriyetine dönüştürüldü ve Sovyetler’e devredildi. Karakalpakistan 1991 yılında ‘egemen bir cumhuriyet’ oldu ancak 1993 yılında Özbekistan’a dahlinin önüne açan 20 yıllık bir devletlerarası anlaşma imzalandı. Bugün tartışmalara yol açan ve maddelerinde değişiklik yapılma ihtimali tartışılan anlaşma Karakalpakistan’ın Özbekistan’dan çekilme hakkı tanıyor.
