Rusya gazı maliyet açısından rakipsiz. ABD ise Avrupa pazarı için yeni alternatif arayışı içinde. Gündemde 4 hat var. Birincisi Türk enerji …
Rusya-Ukrayna savaşıyla beraber tüm dünya unutulmaya yüz tutmuş krizlerle yeniden karşı karşıya kaldı. Batı’da Amerika, Doğu’da Rusya ve Çin’in başını çektiği blokların karşılıklı soğuk savaşı devam ederken, mücadelenin en çok döndüğü alanlardan biri petrol.
Son dönemde Doğu Akdeniz bu yüzden sık sık gündeme geldi. Türkiye, Mısır-İsrail-Yunanistan ortaklığına karşı çıkarken, arkalarına ABD desteği alan bu ülkeler Ankara’yı saf dışı bırakmak istedi. Ancak Mavi Vatan politikasını güçlendiren ve masada olduğu kadar sahada da kararlı adımlar atan Türkiye, oyundan çıkmayacağını; oyun kurucular arasında yer alacağını gösterdi.
Ukrayna’daki savaşla birlikte uluslararası arenada daha çok söz sahibi olan ve çözüm yolunda kayda değer adımlar atan Türkiye, Moskova-Kiev arasındaki görüşmeleri sağlamayı başardı. Tüm dünya, Ankara’nın barışın sağlanması için gösterdiği çabaları takdir ederken önümüzdeki süreçte yine Türkiye’nin kilit rol oynamaya devam edeceği öngörülüyor.
Öte yandan Türkiye, bölgesindeki ülkelerle yeni dönemlerin kapılarını aralıyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, birçok ülkenin liderleriyle ikili görüşmeler gerçekleştirdi. Bu kapsamda ayrıca Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu geçtiğimiz gün İsrail’e; Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati ise Mısır’a gitmişti.
Türkiye’nin attığı adımlar bölgesel konuların çözümüne ilişkin oldukça önemli. O konulardan biri de doğal gaz hatları.
Yeni Şafak Yazarı Süleyman Seyfi Öğün, “Türk, Fars, Arap ve İsrâil enerji hatları” başlıklı yazısında detaylı bir analiz kaleme aldı.
1973 PETROL KRİZİ VE ALMANYA İLE ABD’NİN YAKINLAŞMASI
1970’lerde başlayan ABD-Almanya yakınlaşmasına işaret eden Öğün, 1973’teki petrol krizine ilişkin şu değerlendirmeleri yaptı:
“1990’ların hemen başında Sovyetler Birliği çözülürken, aklı başında ve öngörüleri kuvvetli bir Amerikalı, Batı’daki zafer şenliklerine bakıp mes’ud olamazdı. 1970’lerde Alman Şansölyesi Willy Brandt, Soğuk Savaş’ın kâidelerine muarrız olarak, Sovyetler Birliği ile Almanya’yı yakınlaştıran bir doktrini yavaş yavaş hayâta geçirmişti. 1973’deki sun’i petrol krizinde sarsıntı yaşayan Almanya, tamâmen ABD ve İngiltere’nin kontrolünde olan Arap petrolü ve daha sonraları ehemmiyeti artacak olan doğal gaz meselesinde, kaynaklarını çeşitlendirmenin yollarını arıyor; bu sûretle de Angloamerikan baskısını hafifletmek istiyordu. Sovyetler Birliği tasfiye olup, Rusya, Batı ile arasındaki ideolojik savaşı sonlandırıp Batı değerlerini benimsediğini ilân ettikten sonra Rusya ile, merkezde Almanya olmak üzere AB’nin arasındaki enerjiyi de içine alacak şekilde her nev’i ekonomik ilişkinin kurulması istikâmetinde herhangi bir mâni kalmamıştı. On senelerce bir tüketim baskısına mâruz kalan Sovyet halkları Avrupa’nın mâmullerine saldıracak, AB’nin pazarı genişleyecekti. Öyle de oldu. Lâkin, için için başka bir bağımlılık daha gelişiyor, Avrupa da hızla Rus petrolü ve ondan daha mühim olarak Rus doğal gazına bağımlı hâle geliyordu. Angloamerikan çekirdeğini şiddetle rahatsız eden de buydu. Kara Avrupası temelinde kurulan AB kendisini artık eskisi kadar Angloamerikan bloka yakın hissetmiyor, ondan bağımsız davranabiliyordu. Türk Akımı, Kuzey Avrupa Petrol Hattı 1 ve 2, bu bağların billurlaşmasını ifâde eder.
“RUS ENERJİSİ RAKİPSİZ”
NATO’nun, 1990’larda Rusya’ya verdiği garantilerin hilâfına Doğu Avrupa’da yayılması bu gidişâtı durdurmaya ve nihâyete erdirmeye mâtuftu. Ukrayna-Rusya savaşı, gerilimin zirve noktasını oluşturdu. Ambargolar bu bağları kesen makasları düşündürüyor. Bu başarılı olur mu, şimdilik bilemiyoruz. Rusya’nın ‘Ruble’yi ödeme aracı hâle getirmesi, Avrupalı şirketlerin çeşitli by pass mekanizmaları kurarak Rusya’dan enerji ithalâtını devâm ettirdiği yolunda haberler geliyor. Rusya’nın enerji ihracâtında şaşırtıcı gelir artışları sağladığı ortada. Mâliyet açısından, şimdilik Rus enerjisine rakip olacak başka bir kaynak mevcut değil.“
ABD’NİN AVRUPA HEDEFİ VE 4 ALTERNATİF HAT
Angloamerikan blokunun Avrupa için enerji arayışı içine girdiğini kaydeden Öğün, ABD’nin Avrupa’ya kaya gazı satmak istediğini belirtti. Alternatif kaynaklara dikkati çeken Süleyman Seyfi Öğün, gündemde olan dört hattı şöyle anlattı:
TÜRK ENERJİ HATTI: TÜRKİYE İSTİYOR, İNGİLTERE DESTEKLİYOR; İRAN VE RUSYA KARŞI ÇIKIYOR
“(…) Birinci hat Türk enerji hattı. Âzerbaycan, muhtemelen Türkmenistan’ı da içine alacak olan Hazar mahreçli bir hat bu. Kazakistan buna dâhil edilebilir mi? Bu da hattın potansiyeline işâret ediyor. Türkiye’nin de desteklediği ve lojistiğini üslenmek istediği bu hattı en başta iki devlet istemeyecektir: Rusya ve İran. Bu hattı, destekleyen ise en başta İngiltere. Kendi şirketlerinin patronajına sokarak Kıt’a Avrupası üzerinde hâkim olmak istiyor. İsrâil de bunu destekliyor. AB, Almanya başta olmak üzere bu hatta sıcak bakıyor. İstisnâsı ise Fransa. (O, başka bir hatta oynuyor). ABD ise bu hat ile, en azından şimdilik İngiltere kadar alâkalı değil. (Onun alâkadar olduğu başka hatlar var). Hâsılı, Kafkasya’da yaşanacak her türlü siyâsal istikrarsızlık ve askerî tırmanmaları, bu ekonomik hâdisenin dışında değerlendirmemek gerekiyor.
ARAP ENERJİ HATTI: EN KRİTİK ÜLKE IRAK, İRAN ŞİDDETLE KARŞI ÇIKIYOR
İkinci hat ise Arap enerji hattı. İçine Körfez kaynaklarını alıyor. ABD’ye küskün olan Suudlar ve BAE henüz buna dâhil olduklarını kesin olarak ortaya koymadılar. İşin başında Katar ve Kuveyt var. Güzergâhı şimdilik belirsiz. Irak’ın kendi kaynaklarını buna katarak buna eklemlenmesi öngörülüyor. Irak güzergâhın en kritik kısmı. İngiltere burada da var. Kuzey Irak Kürt İdâresi’nin hâkim olduğu coğrafya, hattın en nâzik kısmı. İran buna da şiddetle karşı çıkıyor. Hattın selâmeti, merkezî Irak hükûmeti ile Kuzey Irak idâresi arasındaki düğümün çözülmesini gerektiriyor. Türkiye burada da var. Pençe Harekâtlarının bir yüzü de burada Türkiye’nin kontrolü sağlamasını içeriyor. Türkiye, Kuzey Irak Kürt idâresiyle dayanışarak akımın kendi coğrafyasından devâm etmesini istiyor. Barzânî ile sıkı ilişkileri olan İsrâil bu hat hususunda rahatsız değil. Hatta destekledikleri bile söylenebilir. ABD’nin istediği ise Barzânî’nin etkinsizleştirilmesi ve akışın PKK ile yürütülmesi ve Sûriye’de kurulmak istenen SDG/PYD devleti ile eklemlenmesi. Bu, Türkiye’nin devre dışı bırakılmasını gerektiriyor.
KRİSTAL KÜRE DEVLETLERİ VE AMERİKA’NIN PLANLARI
Mesele, Körfez odakta olmak üzere Arap petrolünün hangi yolla Avrupa’ya ulaştıracağı ile alâkalı görünüyor. Burada ABD ile ortağı Britanya arasında bir mutabakat olduğu kanaâtinde olmadığımı vurgulamalıyım. Bilhassa ABD’nin Afganistan’ı terk ettiği günlerde yaşananların, Trump ve Kristâl Küre devletlerinin elbirliği ile batırmak istediği, Türkiye’nin son anda müdâhil olmasıyla rahat nefes alan Katar’ın yıldızının bir anda parlaması dikkât çekiciydi. Dikkât çekici olan diğer bir husus da, BAE ve Suudî Arabistan’ın, Afganistan olayının hemen ardından Irak’a yaptıkları yoğun ziyâretlerdi. Burada, mühim bir ağırlıkta, Basra ve Körfez’de târihsel ağırlığı olan İngiliz aklının devrede olduğunu düşünüyorum. Buna göre hat, Körfez, Basra, Kerkük üzerinden Türkiye’yi dâhil etmeliydi.
ABD ise tam aksine, yakın târihteki performansı dikkâte alınacak olursa, bu hattı, Kuzey Irak ve Sûriye’deki PKK hâkimiyet sahasındaki koridor üzerinden geçirmek istediğini ortaya koyuyor. Barzânî’yi bağımsızlık için cesâretlendirmeleri bu oyunun bir parçasıydı. Olmadı. Doğu’da doğrudan İran, aşağıda ise yine İran destekli Irak merkezî idâresinin ve nihâyet batıda PKK üzerinden ABD baskısına muhatap olan Barzânî idâresi, Türkiye’ye sarıldı ve İngiliz plânlarına yaklaştı.
İRAN, ABD İLE DİRSEK TEMASI KURARAK KONTROLÜ ELE ALMAK İSTİYOR
İran ise bu hattın, Körfez petrolünü dışlayarak kendisinde olmasını istiyor. İran, Kerkük, Musul hattı üzerinde, yer yer Haşdi Şabi’yi PKK ile takviye ederek -örtük ve dolaylı olarak ABD ile- dirsek temâsı üzerinden kontrolü ele almak istiyor. Buna göre Körfez petrolü ve taşıyıcı ve aktarıcı bir güç olarak Türkiye’nin devre dışı kalması için yoğun bir uğraş içinde olduklarını değerlendiriyorum. İran zihnindeki resmin, Erbil-Kerkük, Musul, Lazkiye hattı üzerinden, kendi kaynaklarıyla birleştirerek bir hâkimiyet sağlamakla alâkalı olduğunu düşünüyorum. Avantajı, Rusya’nın Ukrayna savaşı sebebiyle bazı boşluklar bırakması. Bunu doldurmak ve tesirini arttırmak istiyor. Zaafı ise Irak merkezî idâresinin dalgalı durumu. Son seçimlerde İran yanlısı Şii blokun güç kaybetmesi. Türkiye’nin son haftalarda başlattığı Pençe-Kilit harekâtı da İran’ı baskılamış durumda.
İSRAİL MUHALEFET EDİYOR: İRAN-TÜRKİYE TERCİHİNDE KALIRSA TÜRKİYE’Yİ TERCİH EDER
İsrâil ise bu resimde ABD-İran paralelinde geliştirilmek istenen sürece ağır bir muhalefet yapıyor. İran’ın Kuzey Irak ve hâl-i hazırda Sûriye rejimi üzerindeki tesirinden son derecede rahatsız. İsrâil, yer yer PKK ile temasta olsa bile, en derin ilişkileri Erbil ile kurmuştur. Bu denklemde, nihâî kertede tercihinin de bu yolda olacağını düşünüyorum. Yakın zamanlarda Türkiye-İsrâil ilişkilerinin ortaya koyduğu seyir de bu bağlamda değerlendirilmelidir. İsrâil, “Türkiye mi, İran mı” tercihinde kalırsa, Türkiye’den yana bir tavır geliştireceğinden şüphe etmiyorum. İsrâil’in, ABD’nin ve Avrupa’nın İran üzerindeki baskıları hafifletmeyi ve onunla anlaşmayı içeren yaklaşımlarına karşı öfkeli olması da durumu berraklaştırıyor.
“RUSYA’NIN TEK TERCİHİ TÜRKİYE OLACAKTIR”
Rusya’ya gelince, Sûriye’yi birinci derecede odağa alacak durumda değil. İsrâil ile ilişkilerinin son zamanlarda gerilmesini dikkâte alacak olursak, ardında bıraktığı boşlukların İran tarafından doldurulmasına sıcak bakacağını ve İsrâil ile daha fazla gerilmeyi göze alacağını zannetmiyorum. Diğer taraftan Sûriye’de PKK üzerinden artabilecek ABD ağırlığının dağıtılmasında tek tercihinin Türkiye olacağı ortadadır. Cumhûrbaşkanı Erdoğan’ın Sûriye operasyonunu ilân etmesine ses çıkarmamaları, Lavrov’un son açıklamaları çerçevesinde onay verdiklerini görüyoruz.
DOĞU AKDENİZ: MEYVESİNİ İSRAİL YEDİ, ABD YUNANİSTAN’I MERKEZ YAPMAK İSTİYOR
Son hat ise Doğu Akdeniz, meyvasını şu ana kadar İsrâil’in yediği Doğu Akdeniz enerji kaynaklarıyla alâkalı. ABD, yine Türkiye’yi dışlayarak bu hat üzerinde Yunanistan’ı merkez yapmak istiyor. İsrâil, Mısır ve Yunanistan ve Güney Kıbrıs arasındaki çok boyutlu ittifak da bunun diğer bir yüzü. Burada Türkiye açısından tablo ağır. Türk, Arap hattı husûsunda, Fars hattını zayıflatmak ve devre dışı bırakmak üzere İsrâil’in Türkiye ile anlaşmaya yakın olmasını Doğu Akdeniz kaynakları gündeme geldiğinde tekrarlamanın kolay olmadığını düşünüyorum.“
ANGLOAMERİKAN BLOKUNUN HEDEFİ: AB’Yİ YOKUŞA SÜRÜP KENDİSİNE BAĞIMLI HALE GETİRMEK
Süleyman Seyfi Öğün, Rus enerji tekelinin geriletilmesi gayretlerine de dikkati çekerek değerlendirmelerini şöyle sonlandırdı:
“Bu değerlendirmeler daha üst bir başlıkta, Rus enerji tekelinin gerile(til)mesi gayretlerinin başarısına bağlı. Ekonomik olarak, gerek kalite, gerek mâliyet açısından Rus hattının rakibi olamayacağı ortadır. Angloamerikan blok, başta Almanya olmak üzere AB’yi yokuşa sürüp güçten düşürmek ve kendisine bağımlı hâle getirmek istiyor. Şimdilik kendilerine yakın hükûmetlerle bu işi götürüyorlar. Nihâi tahlilde başarılı olabilirler mi? 1973 Petrol Krizi’nde bunu başardılar. Ama bu defâda olur mu? Çok tereddüdüm var…”
