1949 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne karşı kurulan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), 1991 yılında birliğin dağılmasıyla …
1949 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne karşı kurulan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), 1991 yılında birliğin dağılmasıyla işlevini yitirmiş gibi görünse de kendine yeni görevler adayarak varlığını sürdürüyor.
Rusya’yı birincil tehdit gören NATO, doğuya doğru genişlemesini de kademe kademe sürdürüyor.
NATO, Sovyetler Birliği’nin çöküşünde 16 üyeye sahipti. Ancak 1990’dan sonraki süreçte Avrupa kıtasında bulunan; Çekya, Macaristan, Bulgaristan, Arnavutluk, Polonya, Romanya, Estonya, Letonya, Litvanya, Kuzey Makedonya, Slovenya, Slovakya, Karadağ ve Hırvatistan’ı da ittifaka katıldı ve ittifak 30 üyeye ulaştı. Günümüzde İsveç ve Finlandiya’nın üyelik başvuruları da gündemde.
Sovyetler Birliği’nin dağıldığı ve Ukrayna’nın bağımsız bir devlet olarak doğduğu 1991 yılından itibaren Ukrayna da NATO’nun hedefleri arasına girdi. Ancak Rusya’nın komşusu Ukrayna, müttefik ülkelerin arasına dâhil edilemedi. Buna rağmen kurulan çeşitli mekanizmalar kurularak yürütülen NATO-Ukrayna ilişkileri birçok başlık altında geniş boyutlara ulaştı.
NATO-Ukrayna Komisyonu (NUC)
Ukrayna ile ilişkiler ülkenin 1991’de Kuzey Atlantik İşbirliği Konseyi ve 1994’te Barış için Ortaklık programına katılmasıyla başladı.
1997’de ise NATO-Ukrayna Belirgin Ortaklığı belgesi imzalandı ve ilişkiler güçlendirildi. Bu kapsamda kurulan NATO-Ukrayna Komisyonu (NUC) ise ilişkilerdeki temel taşı oldu. NUC, NATO-Ukrayna arasındaki işbirliği faaliyetlerinin görüşüldüğü ve ortak endişe duyulan konuların ele alındığı bu komisyon olarak faaliyet yürütüyor. Aynı zamanda bu komisyon, Yıllık Ulusal Program adı altında Ukrayna’nın NATO’ya entegrasyonu için yapılan reformları da denetliyor. Söz konusu program; siyasi ve ekonomik konular; savunma ve askeri konular; kaynaklar; güvenlik konuları ve hukuki konular olmak üzere beş bölümden oluşuyor.
Üyelik planı 2008’de geri çevrildi
3 Nisan 2008’de Romanya’nın başkenti Bükreş’te gerçekleştirilen NATO Liderler Zirvesi’nde, Ukrayna ve Gürcistan’a verilmesi beklenen Üyelik Eylem Planı (MAP/Membership Action Plan) ittifak içinde görüş ayrılıkları ve henüz erken olduğuna karar verilmesi üzerine gündemden düştü. Ukrayna ve Gürcistan’ın gelecekte ittifaka üye olabileceği üzerine uzlaşıldı. Bu kararda Almanya ve Fransa’nın, Rusya’yı tahrik etmek istemeyen tutumlarının da etkili olduğu belirtiliyor. Bu zirveden sonra da Ukrayna’nın gerekli reformları gerçekleştirmesi için ittifakın desteği devam etti.
2014’ten sonra destek arttı
NATO-Ukrayna işbirliğinin zirveye çıkmasının başlangıcı ise 2014’te Ukrayna’da gerçekleştirilen Maydan darbesiyle Batı yanlısı hükümetlerin göreve gelmesi, Kırım’ın Rusya’ya katılması ve Donbass bölgesindeki ayaklanmalar oldu.
Tüm bu süreçte düzenli olarak NATO-Ukrayna Komisyonu (NUC) toplantıları gerçekleştirildi. Son dönemdeki olağanüstü toplantılar ise Kasım 2018’de Kerç Boğazı’ndaki askeri gerginlik, Nisan 2021’de Rusya’nın askeri tehdit iddiaları, Ocak ve Şubat 2022’de ise Ukrayna’nın doğusundaki gelişmeler üzerine yapıldı. Toplantıların adresi ise NATO Karargâhı oldu.
NATO bu süreçte Ukrayna’ya verdiği siyasi desteğe paralel olarak Ukrayna’ya yaptığı yardımı da önemli ölçüde artırdı. Kırım’ın 2014’te Rusya’ya katılmasının ardından NATO Dışişleri Bakanları, Ukrayna’nın kendi güvenliğini sağlama yeteneğini geliştirmeye yönelik tedbirler konusunda anlaştılar.
Temmuz 2016’da Varşova’daki NATO zirvesinde, ittifakın Ukrayna’ya pratik yardımını hayata geçirmek için Kapsamlı Yardım Paketi (CAP) başlatıldı.
Eylül 2020’de ise Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy tarafından NATO’ya üyeliği sağlamak için Ukrayna’nın yeni Ulusal Güvenlik Stratejisi yürürlüğe sokuldu.
NATO, Ukrayna’yı askeri fonlarla destekliyor
NATO’nun Ukrayna’ya desteğini ise birçok ana ve alt başlıklar oluşturuyor. Bu çalışmalar NATO’nun resmi internet sitesinde sıralanıyor.
Sputnik, NATO tarafından Ukrayna’ya sunulan fon ve destekleri derledi.
NATO, Ukrayna’nın savunmasını ve buna bağlı kuruluşları; Savunma Reformu Ortak Çalışma Grubu, Barış için Ortaklık Programı Planlama ve Gözden Geçirme Süreci, Bütünlük İnşa Süreci, Savunma Eğitimi Geliştirme Programı, Savunma Teknik İşbirliği Ortak Çalışma Grubu çalışmaları ile Kiev’deki NATO Temsilciliği üzerinden destekliyor.
Ayrıca NATO, Ukrayna’daki NATO Temsilciliği aracılığıyla Ukrayna’ya stratejik düzeyde danışmanlık ve 16 kapasite geliştirme programı ve Güven Fonu aracılığıyla destek sağlayarak güvenlik ve savunma sektörü reformlarını NATO standartlarına göre uyumlandırma hedefine destek veriyor.
2014’teki sürecin ardından NATO çeşitli fonlarla Ukrayna ordusunun şu alanlarda kapasitesini geliştirmesine destek oluyor:
Bu fon desteği, NATO’nun sitesinde, “Ukrayna’nın NATO liderliğindeki tatbikatlara ve operasyonlara katkıda bulunması için NATO ile birlikte çalışabilirliğini kolaylaştırıyor ve Ukrayna’nın kendi savunma ve güvenliğini sağlama yeteneğini geliştiriyor” şeklinde açıklanıyor. Fon kapsamındaki projeler; bölgesel hava sahası güvenliği, güvenli taktik iletişim, bilgi paylaşımı ve durumsal farkındalık olarak açıklanıyor.
Ukrayna ordusunun lojistik ve standardizasyon üzerine devam eden reformlarını desteklemek amacıyla sağlanıyor.
Ukrayna ordusu ve bağlı unsulardaki asker ve kişilerin sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi amaçlanıyor.
Ukrayna silahlı kuvvetleri personelinin yönetimine destek sağlanıyor.
Ukrayna ordusunun patlayıcılar konusundaki eğitim ve ekipmanına katkı sağlanıyor.
Hedeflerine ulaştığı gerekçesiyle 2017’de tamamlanan bu fonla, Ukrayna ordusunun siber tehditlere karşı koymak için yetenekleri geliştirildi. Fon kapsamında Ukrayna ordusunun siber güvenlik tehditlerini izlemesi için bir merkez ve araştırma laboratuvarı kuruldu.
NATO-Ukrayna Savunma Reformu Ortak Çalışma Grubu
NATO belgelerinde, NATO ve Ukrayna’nın savunma ve güvenlik sektörü reformu alanındaki işbirliğinin diğer ittifak ortaklarına göre daha kapsamlı olduğunu altı çiziliyor. NATO-Ukrayna Savunma Reformu Ortak Çalışma Grubu (JWGDR) bu işbirliği alanının öncelikli odak noktası olarak tanımlanıyor. JWGDR, “sivil-askeri ilişkiler, silahlı kuvvetlerin ve diğer güvenlik sektörü kurumlarının demokratik gözetimi ve sivil yönetimi, savunma planlaması, politika, strateji ve ulusal güvenlik kavramlarının geliştirilmesi” alanlarında çalışıyor. JWGDR ile Ukrayna’nın müttefik ülkelerin deneyim ve uzmanlığından yararlanmasına izin verildiği ve müttefiklerin Ukrayna’ya yardımlarını yönlendirebileceği bir araç olarak hizmet verdiği de ifade ediliyor.
Barış ve Güvenlik için Bilim Programı kapsamında KBRN eğitimi
Ukrayna 1991 yılından beri NATO’nun Barış ve Güvenlik için Bilim (SPS) Programı’nda aktif olarak yer alıyor. Bilimsel ve Çevresel İşbirliği Konusunda Ortak Bir Çalışma Grubu, SPS Programı çerçevesinde pratik bilimsel işbirliği için öncelikli alanların belirlenmesine katkıda bulunuyor. 2014’ten bu yana güvenlikle ilgili bilim ve teknoloji alanında işbirliği güçlendirildi ve Ukrayna SPS Programı’nın en büyük faydalanıcısı oldu. Bugün, SPS çerçevesinde Ukrayna ile işbirliğinin önde gelen alanları arasında “ileri teknoloji, terörle mücadele, kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer (KBRN) tehditlere karşı savunma, enerji ve çevre güvenliği” yer alıyor. Rusya, ABD’nin Ukrayna’da biyoloji laboratuvarları olduğunu geçtiğimiz aylarda belgelerle açıklamıştı.
Bu faaliyetler arasında, Ukrayna’nın halka açık alanlarda patlayıcı ve ateşli silahları tespit etmek için bir sistem geliştiren DEXTER Programı’na katılımı da dikkat çekiyor.
Öte yandan Ukrayna, Temmuz 2007’de Hava Durumu Veri Değişim programına katıldı. NATO müttefikleri içinde hava raporu ve hava trafiğine dair bilgilerin paylaşıldığı bu program kapsamında Ukrayna’ya sağlanan veriler, Rusya-Ukrayna krizinin ardından daha büyük bir alanı kapsayacak şekilde genişletildi.
NATO uzmanlarından kriz yönetimi eğitimi
2014’teki Kırım ve Ukrayna’nın doğusundaki krizin başlamasından bu yana NATO uzmanları, Ukrayna’nın acil durum planları ve kritik enerji altyapısı riskleriyle ilgili kriz yönetimi önlemleri konusunda Ukraynalı askerlere danışmanlık veriyorlar.
Ukrayna ordusuna hibrit savaş eğitimi
Temmuz 2016’da Varşova’daki NATO Zirvesi’nde Hibrit Savaşa Karşı NATO-Ukrayna Platformu kuruldu. Hibrit savaş, siyasi savaşı kullanan ve konvansiyonel savaşı, düzensiz savaşı ve siber savaşı yalan haberler, diplomasi, hukuk ve dış seçim müdahalesi gibi diğer etkili yöntemlerle sentezleyen bir askeri strateji tanımlanıyor. NATO bu platform ile Ukrayna’nın hibrit tehditleri daha iyi tanımlayabilmesini ve güvenlik açıklarını belirleme ve devletin ve toplumun dayanıklılığını güçlendirme konusunda kapasite oluşturmasına yardımcı oluyor.
Ukrayna altıncı Gelişmiş Fırsat Ortağı (EOP) oldu
Haziran 2020’de ise NATO, Ukrayna’yı altıncı Gelişmiş Fırsat Ortağı (EOP) olarak tanıdı. Bu statü NATO’nun müttefikleri ve NATO liderliğindeki operasyon ve misyonlara önemli katkılarda bulunan ortaklar arasındaki işbirliğini sürdürmeyi ve derinleştirmeyi amaçlayan NATO’nun Müşterek Çalışma Ortaklığı Girişimi’nin bir parçası olarak tanımlanıyor. Diğer ortaklar ise Avustralya, Finlandiya, Gürcistan, Ürdün ve İsveç olarak sıralanıyor.
Ukrayna ayrıca NATO Müdahale Gücü’ne de katılım sağlıyor. Bu gücün son dönemde Rusya’ya karşı Avrupa’nın doğusuna yığınak yaptığı açıklanmıştı.
NATO ayrıca, Ukrayna makamlarının kamu diplomasisi, medya ilişkileri ve stratejik iletişim alanındaki kapasitesini artırmak için danışmanlık ve finansman desteği de sağlıyor.
Ukrayna’nın katıldığı NATO operasyonları
Ukrayna, uzun yıllardır NATO operasyonlarına da aktif destek veriyor.
Bu kapsamda Ukrayna, NATO’nun Bosna-Hersek’teki operasyonuna katılım sağladı. Öte yandan Kosova kuvvetlerine el yapımı patlayıcılarla mücadele konusunda destek vermeye de devam ediyor.
Ukrayna, Afganistan Savaşı sonrasında NATO önderliğinde Afganistan’da kurulan Uluslararası Güvenlik Destek Gücü’ne (ISAF) de hem hava lojistiği hem de sağlık alanında destek verdi. ISAF’ın 2014’te görevinin sona ermesinin ardından Ukrayna, Afgan güvenlik güçlerini eğitmek, danışmanlık yapmak ve onlara yardım etmek için faaliyet gösteren Kararlı Destek Misyonu’nu (2015-2021) da destekledi.
Ukrayna, Mart 2005’ten 2011’e kadar Irak’taki NATO Eğitim Misyonu’na katkıda bulundu.
Ukrayna, Akdeniz’de ‘terörle mücadele amaçlı’ bir deniz gözetleme operasyonu olan Etkin Çaba Harekatı’nı amacıyla 2007-2010 yılları arasında bölgeye altı kez gemi konuşlandırdı. 2013 yılında ise NATO’nun korsanlıkla mücadele misyonu Okyanus Kalkanı operasyonuna katıldı. NATO’nun Deniz Muhafızı misyonunun 2016’te başlatılmasından bu yana Ukrayna, NATO’nun Karadeniz’deki ve çevresindeki durumsal farkındalığını desteklemek için bilgi paylaşımı yapıyor.
Ukrayna, NATO’nun 5. maddesine benzer bir mekanizma talep ediyor
Rusya’nın Şubat 2022’de başlattığı özel operasyonu ile Ukrayna’nın NATO üyeliği hayalleri suya düşmüş görünüyor. Ancak ABD, İngiltere, Almanya ve Fransa başta olmak üzere birçok NATO üyesi, yıllardır Ukrayna’ya da askeri sistem ve ekipman desteği sağlıyor. Aynı zamanda milyarlarca dolara ulaşan maddi yardımlar gönderiliyor. Bu destekler Rusya’nın operasyonunun ardından da artarak da devam ediyor.
Adeta bir NATO üyesi gibi bunca yıl askeri danışmanlık, teknik destek, eğitim ve fonlar alan Ukrayna, Rusya ile yürütülen müzakerelerde NATO’nun 5. maddesine benzer bir şart öne sürüyor. NATO anlaşmasının 5’inci maddesi bir ittifak üyesine yapılan saldırıyı tüm üyelere yapılmış kabul ediyor.
29 Mart’ta İstanbul’da gerçekleştirilen Rusya-Ukrayna barış müzakerelerinin ardından konuşan Ukrayna heyetinin baş müzakerecisi David Arakhamiya NATO anlaşmasının 5’inci maddesine benzer bir uluslararası mekanizma talep ettiklerini belirterek “Garantör ülkelerin NATO’nun 5’inci maddesine benzer şekilde hareket ettiği bir uluslararası güvence mekanizması istiyoruz. Hatta daha da ciddisini” ifadesini kullanmıştı.
Rusya ise Ukrayna’nın tarafsız devlet statüsüne sahip olmasını görüşmelerde ana koşullardan biri olarak istiyor.
