Pomaklar kimdir? sorusunun yanıtı merak edilen konular arasında yer alıyor. Sosyokültürel yaşantıları Anadolu’daki geleneklerle önemli ölçüde …
Pomaklar kimdir? sorusunun yanıtı merak edilen konular arasında yer alıyor. Sosyokültürel yaşantıları Anadolu’daki geleneklerle önemli ölçüde benzerlik gösteren Pomaklar’ın % 85-90’ı köylerde yaşamakta ve tarımla uğraşmaktadır.
POMAKLAR KİMDİR?
Pomaklar, Balkanlar’da Rodop Dağları, Kuzey Bulgaristan ile Aşağı Trakya ve Makedonya bölgelerinde yaşayan Müslüman Slav bir halktır. Müslümanlığı seçen Bulgarlara da verilen bir isimdir. Türkiye’ye yakın kısımda ise Trakya’da pek çok Pomak’a ulaşmak mümkündür.
POMAKLAR NEREDE YAŞAR?
İslam Ansiklopedisi’nde yer alan bilgilere göre, Pomaklar, büyük gruplar halinde, Meriç düzlüklerini Ege kıyılarından ayıran yüksek yaylalar ve ovalarla örtülü Arda, Karasu (Mesta) nehirlerinin geçtiği yeşil vadili Rodoplar ile Pirin ve Vardar Makedonyası bölgelerinde yaşarlar. Ayrıca Bulgaristan’ın kuzeyinde Lofça, Plevne, Teteven, Selvi (Sevlievo), Rahova’da; Orta Bulgaristan’da Filibe ve eski Selânik, Manastır, Kosova ile İşkodra vilâyetlerine dağılmış halde küçük gruplar da mevcuttur. Makedonya’da ise Nevrekop, Çeç, Razlik, Piyanets, Tikveş, Moglena, Koreşca, Kiçeviya, Drimkol, Golo Bırdo, Gorna Reka ve Gora gibi bölgelerde bulunmaktadırlar. Nüfusları konusunda kaynaklarda çelişkili bilgiler yer alır.
Çek asıllı Bulgar bilgini K. Jireçek’in 1874 yılına ait verdiği istatistik bilgilerinden Lofça, Plevne yöresinde 100.000, bütün Rodoplar’da ve Selânik’ten Vardar boyunca Moglena, Prespa ve Yukarı Dibre’ye kadar uzanan yerlerde 500.000 Pomak nüfusunun bulunduğu anlaşılır. 1880 yılına ait diğer bir istatistikte Pomaklar’ın sayısı 400.000 olarak gösterilir. Balkan savaşları arifesinde Edirne’de 115.000, Selânik’te 98.590, Manastır’da 23.900, Kosova’da 13.680, İşkodra’da 40.000 Pomak nüfusunun bulunduğuna işaret edilir. Resmî olmayan bir kaynağa göre 1931 yılında Bulgaristan sınırları içinde 200.000’den fazla, bu sınırlar dışında Makedonya’nın ve Batı Trakya’nın dağlık bölgelerinde 200.000 Pomak nüfusunun yaşadığı belirtilir. Son yıllarda sadece Bulgaristan sınırları dahilinde 250.000’den fazla Pomak nüfusunun mevcut olduğu, 1990 yılı sonunda ise yerel yetkililerin verdikleri rakamlara göre bu nüfusun 268.971’e ulaştığı anlaşılmaktadır. Diğer Balkan ülkelerinde de (Yunanistan’da Batı Trakya’da 70.000, Makedonya’da 40.000, Arnavutluk’ta 80.000 dolayında) bu kadar daha Pomak nüfusunun bulunduğu tahmin edilmektedir.
POMAKLARIN TARİHİ
Pomak kelimesine Osmanlı kaynaklarında XIX. yüzyıldan itibaren rastlanır. Pomaklar’ın menşei konusunda çoğu siyasî temelli değişik görüşler ve tartışmalar vardır. Konuştukları Slavca ağırlıklı dilden hareketle bunların Türk kökenli olmadıkları, İslâmlaşmış Sırp, Bulgar, hatta Rum oldukları iddia edilmiştir. Bununla birlikte tarihî belgeler, Pomaklar’ın XI. yüzyılda Orta Asya ve Kafkaslar’dan batı göçleri yoluyla Balkanlar’a akın eden Kuman Türkleri’nin bakiyeleri olduğu tezini kuvvetlendirir. Kuman Türkleri’nin daha XI. yüzyılda Balkanlar’a geldikleri, Pirin ve Vardar Makedonyası’yla Rodoplar’a yerleştikleri bilinmektedir. Balkanlar’da Slav akınlarıyla karşılaşan Kuman Türkleri bazı bölgelerde bunlarla karışarak büyük ölçüde ana dillerini kaybetmişler (Hasluck, s. 36), ancak eski örf, âdet ve geleneklerini sürdürmüşlerdir. XI-XIV. yüzyıllarda güneyden müslüman Türkler’in Balkanlar’a gelişiyle Kumanlar’ın çoğu eski dinlerini terkederek İslâmiyet’e geçmiştir.
POMAKLAR NEYCE KONUŞUR?
Pomaklar’la ilgili en çok istismar edilen konu dilleridir. Konuşulan dilin içinde yüksek oranda Slav kökenli kelimenin bulunması Pomaklar’ın Türk olmadıkları yönündeki tezin temelini teşkil etmiştir. Ancak Pomaklar’ın konuştuğu dilin % 30’unu Ukrayna Slavcası, % 25’ini Kuman-Kıpçakça, % 20’sini Oğuz Türkçesi, % 15’ini Nogayca, % 10’unu Arapça kelimelerin oluşturduğu tesbit edilmiştir (Ahmet Cevdet, s. 190-191). Ukrayna Slavcası’nın % 30 nisbetinde bulunmasının başlıca sebebi Kuman Türkleri’nin X ve XI. yüzyıllarda Ukrayna, Lehistan ile Besarabya yörelerinde Slavlar’la olan temaslarında ve 150-200 yıl devamlı olarak Slav-Rus topraklarında konar göçer bir hayat sürdürmelerinde aranabilir (L. Rasonyi, s. 141). Ayrıca XI-XIV. yüzyıllarda Balkanlar’da Slavlar’ın akınlarına mâruz kalan Türk boylarının büyük ölçüde dillerini kaybettikleri bilinmektedir. Bu sebeple Pomak lehçesinde Slavca kelimelerin payı oldukça yüksektir. Arapça’nın % 10 oranında bulunması Pomaklar’ın müslüman oluşundan kaynaklanır. Dillerindeki Kuman-Kıpçak, Nogay ve Oğuz Türkçesi ile bağlantılı kelimelerin yanında Çağatay Türkçesi’nin de etkisi vardır. Pomaklar’ın konuştukları dil kendi aralarında Rodop-Pomak Türk lehçesi, Katrancı-Pomak Türk lehçesi ve Tuna havzası Pomak-Türk lehçesi olarak üçe ayrılır (Ahmet Cevdet, s. 34, 189-191).
(Fotoğraf temsilidir.)
Gündem
